Saobraćajna povezanost u regiji manifestuje se u vidu zapostavljenog cestovnog i zastarjelog željezničkog saobraćaja i nedovoljno razvijenog i povezanog aviosaobraćaja.
Prema istraživanju Transportne opservatorije jugoistočne Evrope (SEETO) iz 2013. godine, “(Dunavski) region odlikuje veoma slaba saobraćajna povezanost i nedovoljno razvijen drumski i posebno željeznički saobraćaj kao i slabo razvijen ‘unutrašnji’ aviosaobraćaj”.
U zemljama poput Srbije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Kosova, Crne Gore, Albanije i Sjeverne Makedonije postoji 20 međunarodnih aerodroma za civilne letove koji su, prema dostupnim podacima, deset godina nakon ove studije i dalje slabo povezani.
Pored toga što su ovi aerdoromi međusobno nedovoljno povezani, nerijetko su veoma slabo povezani s ostalim vidovima saobraćaja – loša putna infrastruktura te činjenica da nijedan aerodrom u regionu nema direktnu željezničku vezu.
Brojna istraživanja su pokazala da regionu nedostaje direktnih unutrašnjih linija. SEETO je 2013. godine ocijenio da su rute s najvećim potencijalom: Tirana – Zagreb i Tirana – Beograd.
Direktna linija do Tirane je do sada uspostavljena iz Beograda. Veliki nedostatak je tada bila linija između Zagreba i Beograda, koja je u međuvremenu uspostavljena, “dok Sarajevu nedostaju linije prema Skoplju, Tirani, Podgorici i Prištini”, što je slučaj i deset godina kasnije.
Aerodromi koji imaju bolje i razvijenije veze unutar regiona su beogradski i zagrebački, te kao takvi pokazuju karakteristike regionalnih čvorišta.
Hrvatska
Hrvatska ima čak sedam međunarodnih aerodroma na kojim se odvija domaći i međunarodni saobraćaj. Riječ je o aerodromima u Zagrebu (Franjo Tuđman), Zadru, Splitu, Rijeci, Puli, Osijeku i Dubrovniku.
Od svih sedam aerodroma, jedino zagrebački nudi direktne letove za Sarajevo, Beograd, Podgoricu i Skoplje. Dok su ostali hrvatski aerodromi, unutar domaćeg saobraćaja kao i međunarodno, dobro i direktno povezani.
Direktan i najbrži let od Zagreba do Skoplja košta blizu 100 eura i traje jedan sat i 15 minuta. Međutim, ako želite proći jeftinije i let platiti 50-ak eura, od Zagreba do Skoplja putovat ćete čak 42 sata i 20 minuta, s presjedanjem u Bratislavi (Slovačka) i u Milanu (Italija).
Bez presjedanja i direktno možete stići od Zagreba do Sarajeva za 50 minuta i otprilike 90 eura.
Iz Zagreba direktnim letom koji traje sat i pet minuta i košta blizu 70 eura stižete do Beograda, a do Podgorice iz Zagreba putovat ćete sat i deset minuta po cijeni od najmanje 12 eura.
Za Podgoricu su dostupni i letovi s presjedanjem čija je cijena oko 150 eura i traju od šest do više od 20 sati. Primjera radi, let koji traje 6 sati i pet minuta između Zagreba i Podgorice uključuje presjedanje u Beogradu i čekanje 4 sata i 10 minuta na aerodromu Nikola Tesla.
Međutim, kako biste iz Zagreba došli do Tirane, morat ćete izdvojiti od 230 do 370 eura uz obavezno presjedanje u Beogradu u trajanju od 3 sata i 15 minuta do 4 sata i 35 minuta.
Slična je situacija i s letovima iz Zagreba za Prištinu. Kako biste s aerodroma “Franjo Tuđman” u Zagrebu stigli do onog u Prištini trebalo bi izdvojiti između 320 i 1.200 eura, s obaveznim presjedanjima na aerodromima širom Evrope u trajanju od najmanje 5 sati do čak 14 sati i 30 minuta.
Srbija
U Srbiji postoji čak 37 aerodroma koji pokrivaju gotovo cjelokupnu njenu teritoriju, a od ovog broja raspolaže s tri međunarodna aerodroma za civilne letove. Riječ je o aerodromu “Nikola Tesla” u Beogradu, niškom aerodromu “Konstantin Veliki” i nedavno otvorenom za civilni saobraćaj aerodromu “Morava” kod Kraljeva.
Jedino se s beogradskog aerodroma direktnim letovima može stići u gotovo sve glavne gradove država regiona. S niškog, drugog većeg aerodroma u Srbiji, da biste došli do bilo koje dostupne destinacije u regiji morat ćete presjedati na letove koji su ponekad čak duži i od 24 sata.
Direktnim letom iz Beograda za najmanje sat i 15 minuta stiže se do Zagreba po cijeni 70 eura. Za jeftiniji let potrebno je izdvojiti više vremena i strpljenja, naprimjer, let koji traje 6 sati i 15 minuta, s presjedanjem u Beču, plaća se svega 40 eura.
Direktni letovi za Sarajevo iz Beograda su rijetki, ali postoje. Traju 50 minuta i koštaju oko 125 do 130 eura. Let do Sarajeva iz Beograda može trajati i pet i po sati, s presjedanjem u Frankfurtu (Njemačka) po cijeni od 150 eura.
Zanimljivo je da iz Beograda ne postoji direktan let za Prištinu. Najjeftiniji let koji košta manje od 50 eura ukupno traje 23 sata i 10 minuta. Iz Beograda se putuje u njemački Memmingen gdje se čeka 19 sati, da bi se odatle letilo za Prištinu. Najbrži let košta 220 eura i traje tri sata i 55 minuta, s presjedanjem u Beču.
Iz Beograda se može stići i direktim letom do Skoplja u Sjevernoj Makedoniji za sat i 10 minuta po cijeni otprilike 60 eura, a po istoj cijeni za 45 minuta iz Beograda se stiže direktnim letom u Podgoricu, te za sat i 15 minuta i 10-ak eura više stiže se u Tiranu.
Bosna i Hercegovina
Bosna i Hercegovina trenutno raspolaže s četiri aerodroma za međunarodne letove i to u Sarajevu, Banjoj Luci, Mostaru i Tuzli.
Prema Međunarodnom aerodromskom vijeću (ACI), Bosna i Hercegovina je zemlja s najslabijom aerodromskom povezanosti u Evropi, što znači manje direktnih i indirektnih konekcija s evropskim destinacijama.
U BiH postoje četiri međunarodna aerodroma i to u Tuzli, Sarajevu, Banjoj Luci i Mostaru. Unutarregionalni letovi odvijaju se najčešće s Međunarodnog aerodroma u Sarajevu.
Kako postoji direktna aviolinija Zagreb – Sarajevo i Beograd – Sarajevo, tako postoje i direktni letovi iz glavnog grada BiH za glavne gradove Srbije i Hrvatske po istim cijenama letova koje su navedene ranije u tekstu.
Do Prištine, uz vizu, iz Sarajeva se stiže za najmanje 4 sata i 55 minuta po cijeni 400 eura, a najviše za 21 sat i 5 minuta po cijeni blizu 130 eura, a u oba slučaja s presjedanjem i čekanjem poveznih letova satima u Beču ili Istanbulu.
Što se tiče odlaska avionom u Tiranu iz Sarajeva, to će biti put u trajanju 10 sati i 25 minuta, pri tome naglašavamo da putovanje automobilom između ova dva glavna grada traje između sedam i osam sati.
Dakle, leti se iz Sarajeva do Beograda, gdje se na povezni let čeka osam sati i 20 minuta, a sve to po cijeni od oko 125 eura. Za ovu relaciju ne postoji direktni let, kao što ne postoje ni direktni letovi za Podgoricu i Skoplje.
Ukoliko iz Sarajeva letite za Skoplje, postoje dvije opcije. Presjedanje u Beogradu ili presjedanje u Zagrebu.
Let Sarajevo - Zagreb - Skoplje košta blizu 180 eura i traje sedam sati i 25 minuta, a u Zagrebu se na povezni let čeka 5 sati i 5 minuta. Let Sarajevo - Beograd - Skoplje traje deset sati i 40 minuta, povezni let se u Beogradu čeka osam sati i 40 minuta, a sve to košta oko 150 eura.
Slična je situacija s letenjem iz Sarajeva do Podgorice. Ne postoji direktan let, a povezni letovi koštaju nešto manje od 150 eura. Let koji traje pet sati i 30 minuta zahtijeva čekanje 3 sata i 55 minuta na aerodromu u Beogradu, a postoji i let koji traje 23 sata i 25 minuta, gdje se povezni let u Beogradu čeka 21 sat i 45 minuta.
Crna Gora
U Crnoj Gori postoje dva međunarodna aerodroma, u Podgorici i Tivtu, kojima rukovodi Javno preduzeće Aerodromi Crne Gore. Ono je osnovano 1999. godine, a od 2003. rukovodi s ova dva areodroma, koji su do tada bili u vlasništvu Jugoslovenskog aerotransporta (JAT).
Direktan let za Zagreb iz Podgorice postoji, ali ga organizuje strana kompanija Ryanair po cijeni 19 eura, a postoje letovi s presjedanjem u Beogradu čije je ukupno trajanje 9 sati i 55 minuta, s čekanjem na “Nikoli Tesli” od 7 sati i 40 minuta, po cijeni od 150 eura. Ovaj let organizuje nacionalna aviokompanija Srbije, AirSerbia.
Direktan i dobro povezan aviosaobraćaj odvija se između Podgorice i Beograda, a let traje između 50 minuta i sat vremena po cijenama između 80 i 90 eura.
Kako je ranije navedeno, direktni letovi ne postoje za Sarajevo, a pored presjedanja u Beogradu, do Sarajeva iz Podgorice se može doći presjedanjem u Zagrebu u ukupnom trajanju 14 sati i 45 minuta i čekanjem 12 sati i 45 minuta na zagrebačkom aerodromu. Ovaj let košta 120 eura.
Iz ove zemlje u Albaniju, Sjevernu Makedoniju i Kosovo također ne postoje direktni letovi.
Najkraći let s presjedanjem na relaciji Podgorica - Priština traje 7 sati i 50 minuta. Presjeda se u Beču s čekanjem 4 sata i 55 minuta, po cijeni nešto više od 250 eura. Najduži let na ovoj relaciji traje 23 sata i 25 minuta, s čak dva presjedanja - u Beogradu (3 sata čekanja) i Beču (16 sati i 20 minuta čekanja), a ovo je i najjeftinija varijanta, od 117 eura.
Iz Podgorice se do Tirane najbrže stiže letom Podgorica - Beograd - Tirana, za 4 sata, po cijeni 140 eura i čekanjem sat i 45 minuta na “Nikoli Tesli”.
Iz Crne Gore u Sjevernu Makedoniju također se ne može direktnim letom. I u ovom slučaju obavezno je presjedanje u Beogradu. Po cijeni 118 eura let traje 3 sati i 40 minuta, od čega je sat i po čekanje poveznog leta.
Albanija i Sjeverna Makedonija
Albanija ima dva međunarodna aerodroma, u Tirani, i novi, otvoren 2021. u gradu Kukes.
Zračna nepovezanost Albanije s ostatkom regiona ogleda se u činjenici da, kako smo već ranije u tekstu napomenuli, ne postoje direktni letovi iz Tirane za Sarajevo, Zagreb, Podgoricu, Prištinu i Skoplje.
Direktna linija, jedina u regionu, iz Tirane, s aerodroma “Majka Tereza”, postoji samo za Beograd, odakle se nerijetko satima čeka na transfer i povezni let za neki od aerodroma u spomenutim glavnim gradovima država regiona.
Sličan je slučaj i sa Sjevernom Makedonijom, uz izuzetak da direktni letovi postoje kako za Beograd tako i za Zagreb, odakle građani ili putnici iz Skoplja dolaze do ostalih glavnih gradova država regiona.
U Ohridu i Skoplju se nalaze međunarodni aerodromi kojima raspolaže Sjeverna Makedonija.
Nacionalne aviokompanije zemalja regiona
Hrvatska je jedna od zemalja koja ima nacionalnu aviokompaniju Croatia Airlines koja samostalno ili u suradnji s partnerima povezuje Hrvatsku s odredištima iz cijelog svijeta.
2019. godine proslavila je 30. godišnjicu osnivanja, a tom prilikom je premijer Andrej Plenković rekao kako ta država treba nacionalnu aviokompaniju.
“Vlada smatra da je Hrvatskoj potreban nacionalni avioprevoznik, kako bi se razvijala trgovina, povezivost i poticalo jačanje turizma”, rekao je Plenković.
Air Serbia je nacionalna aviokompanija Republike Srbije koja s matičnog aerodroma “Nikola Tesla” u Beogradu obavlja domaće, međunarodne i prekookeanske letove.
Većinski vlasnik je Vlada Srbije s udjelom 82%, a suvlasnik s 18% je Etihad Airways, iz Ujedinjenih Arapskih Emirata.
BH Airlines je bila jedina nacionalna aviokompanija Federacije Bosne i Hercegovine.
Osnovana je 1994. godine, a zbog nedostatka 1,3 miliona eura pomoći za opstanak i funkcionisanje ove kompanije, konačno je i ugašena 2015. godine.
Crnogorska nacionalna aviokompanija Montenegro Airlines je krajem 2020. godine, nakon 10 miliona putnika i 26 godina postojanja, stavila „ključ u bravu“, kada je u cjelosti obustavljen sav planirani saobraćaj.
Ovu odluku je donijela Vlada Crne Gore zbog prevelikih gubitaka u poslovanju i „negativnog utjecaja na nastavak odvijanja aviosaobraćaja“, saopćeno je tada.
No, nije dugo prošlo do predstavljanja i 2021. godine pokretanja nove nacionalne aviokompanije Vlade Crne Gore pod nazivom Air Montenegro, s ciljem da se „napravi nova, moderna kompanija, zasnovana na tržišnim principima i modelu koji će biti samoodrživ.”
Albanija je nacionalnu aviokompaniju Air Albania dobila 2018. godine, osnovana je u partnerstvu sa turskom aviokompanijom Turkish Airlines, a prvi let je bio upravo za Istanbul.
Tada je premijer Albanije Edi Rama istakao kako je realizovan projekat koji je dugo bio smatran kao teško ostvariv san.
“Definitivno bez inicijative turskog predsjednika Erdogana i njegove velikodušne podrške mi danas ne bismo bili na ovom mjestu”, rekao je Rama 2018. godine.
Kosovo je imalo nacionalnu aviokompaniju Kosova Airlines, čije je sjedište bilo na aerodromu u Prištini, a ostvarivala je letove ka Evropi.
Osnovana je 2003. godine uz pomoć UNMIK-a i Vlade Kosova, a 2006. godine, jedini avion u floti Kosova Airlinesa, iznajmljen od njemačke aviokompanije Hamburg International, vraćen je matičnoj kompaniji i od tada kosovska aviokompanija ne ostvaruje letove.
Kosova Airlines i sada poslove odrađuje u saradnji s drugim aviokompanijama koje organizuju letove do Prištine.
Macedonian Airlines (MAT) bila je nacionalna i najveća aviokompanija u Sjevernoj Makedoniji sa sjedištem u Skoplju.
Saobraćanje MAT-ovim avionima obustavljeno je 2009. godine, kada je prekid ugovora o radu dobilo 70 od 180 zaposlenih u kompaniji, u pokušaju uštede.
