Dana 26. augusta 1071. godine, prije skoro hiljadu godina, Alparslan, sultan muslimanske turkijske seldžučke dinastije, porazio je u Bici kod Malazgirta ili Manzikerta veliku bizantijsku vojsku koju je predvodio Romanos IV Diogen, car kršćanskog carstva pod vodstvom Grka i veliku silu u to doba, zajedno sa evropskim Svetim Rimskim Carstvom.
Bitka je značajno izmijenila svjetsku istoriju te dodatno eskalirala istorijsku konfrontaciju između takozvanog kršćanskog Zapada i muslimanskog Istoka. Nakon poraza od sultana Alparslana, evropske kršćanske države formirale su savez za napad na muslimanske zemlje na Bliskom istoku, pokrenuvši katastrofalne krstaške ratove 1095. godine. Krstaški ratovi su nastavljeni skoro dva stoljeća, razarajući Bliski istok.
Bitkom kod Malazgirta, grada u današnjoj istočnoj Turkiye, Turci su dobili ključan pristup tadašnjim većinski kršćanskim zemljama u Anadoliji, gdje je utjecaj islama i turkijske kulture postepeno rastao pod uzastopnim turskim upravama. Veliki Seldžuci su nastavili osvajati teritoriju i marširali prema Istanbulu (bivši Konstantinopolj), glavnom gradu Istočnog Rimskog Carstva i evropskom području.
Jedna od ovih uprava, Osmanlije, koje su seldžučki vladari poluostrva naselili u zapadnu Anadoliju u 13. stoljeću, kasnije će otići i osvojiti Balkan i veći dio Bliskog istoka, uspostavljajući političku i vojnu dominaciju na Mediteranskom moru i Crnom moru.
“Bitka kod Malazgirta je jedan od najvažnijih momenata i prekretnica u svjetskoj istoriji”, napisao je profesor Mukrimin Halil Yinanc, jedan od vodećih turskih istoričara na temu Seldžuka, u svojoj referentnoj knjizi “Istorija Turkiye, doba Seldžuka“, koju je 2013. godine ponovo objavilo Tursko istorijsko udruženje.
Anadolija: nova domovina Turaka
Pobjeda je omogućila Turkmenima, što je poseban izraz koji se koristi za opisivanje muslimanskih Turaka, da uspostave pojedinačnu državu, anadolski ogranak Seldžuka, i da se prošire od istočnih ravnica Anadolije do njenih zapadnih obala. Veliki Seldžuci su prvobitno bili stacionirani u današnjem Teheranu u Iranu.
Yinanc vjeruje da je bitka također utrla put za kulturnu i političku sintezu između muslimanskih Turaka predvođenih Seldžucima i tada većinski kršćanskog stanovništva Anadolije, što je dovelo do pojave moćne i dobro organizirane turkmenske nacije u srcu drevnog poluotoka. “Bitka također označava najvažniju početnu tačku turkmenskog marša i osvajanja preko balkanskog poluostrva, Mađarske, Sirije, Egipta, Iraka, cijele sjeverne Afrike i Crnomorskog basena, uspostavljajući najveće i najtrajnije carstvo na svijetu, Osmansko Carstvo, nakon Rimskog Carstva“, smatra Yinanc.
Ali bitka također ima poseban značaj za islamsku istoriju izvan implikacija bitke i rezultata turske istorije, prema mnogim stručnjacima, uključujući Yinanca i njegove zapadne kolege.
Seldžučko preuzimanje Anadolije treba smatrati jednim od najznačajnijih događaja u istoriji Bliskog istoka, piše Andrew Peacock, profesor istorije na Univerzitetu St. Andrews, u svojoj knjizi “Early Seljuq History, A New Interpretation“ – Rana seldžučka istorija, novo tumačenje. Peacock napominje da je Bizantijsko Carstvo, koje je izvojevalo uzastopne pobjede protiv Sasanida, moćne dinastije predvođene Perzijancima širom Irana i centralne Azije, i muslimanskih Arapa – nakon nekih početnih neuspjeha – bilo snažno poraženo od Turaka u periodu od deset godina između 1071. i 1081. godine, te je uspjelo zadržati samo nekoliko luka širom anadolskih obala.
Muslimanska pobjeda
“Stari islamski istoričari su pobjedu u Bici kod Malazgirta, koja je otvorila anadolske zemlje za muslimanske migracije, smatrali ravnopravnom s bitkama kod Yarmouka i Al-Kadisije, koje su također postavile temelje za pobjedu muslimana na azijskoj i mediteranskoj teritoriji u 7. stoljeću”, navodi Yinanc.
Bitka kod Yarmouka, koju je pobijedila vojska Rašidunskog kalifata protiv snaga istočnog Rimskog Carstva 636. godine, označila je početak sloma bizantijske vlasti na Bliskom istoku, prvenstveno u Siriji i Palestini.
Bitkom kod Al Kadisije, koja se sudbonosno dogodila iste godine kada i Bitka kod Yarmouka, četiri godine nakon smrti poslanika Muhammeda, muslimanske snage su porazile veliku vojsku Sasanidskog Carstva. Obje bitke označavaju neočekivane odlučujuće pobjede muslimana protiv tadašnjih super sila svijeta Rimljana i Sasanida.
Tursku pobjedu u Bici kod Malazgirta nisu nikako očekivale tadašnje arogantne vođe Bizantijskog Carstva, koje je odbilo sklopiti mir sa Seldžucima, dok je Alparslan navodno poslao svoje izaslanike da traže mir.
Skoro stoljeće kasnije scenario se ponovio jer su bizantijske vođe odbile mirovnu ponudu vođe anadolskih Seldžuka Kiliča Arslana II. Godine 1176. u Bici kod Miriokefalona Seldžuci su uništili još jednu bizantijsku vojsku, okončavši sve snove o protjerivanju Turaka s anadolske teritorije.
Sofisticirano Bizantijsko Carstvo, koje je predstavljalo sintezu drevne grčke kulture i rimske političke mudrosti, smatralo je da ako nomadski Turci – u ovom slučaju Seldžuci – traže mir, to znači da su slabi i da ih je u skladu s tim trebalo pregaziti.
Ali Alparslan, vjerovatno jedan od najboljih turskih generala u turskoj istoriji, i čovjek s čeličnom snagom, također nije bio sjedeća meta. Prije nego što su se direktno suočili s Diogenovom vojskom u Bici kod Malazgirta, sultan Alparslan i njegovi vrlo brzi i harizmatični zapovjednici majstorski su prodrli u anadolsko srce Bizanta, uznemirujući regionalne dvorce i vojne položaje carstva bez prestanka.
Ispred Malazgirta, Alparslan je također oslabio dva glavna regionalna kršćanska saveznika Bizantijskog Carstva Armene i Gruzijce u uzastopnim bitkama na Kavkazu i istočnoj Anadoliji, udruživši se s Marvanidima, muslimanskom kurdskom dinastijom u to doba.
Marvanidi su dali najmanje 10.000 dobrovoljaca vojsci sultana Alparslana, prema mišljenju Yinancua i Osmana Turana, još jednog istaknutog turskog istoričara koji se bavi temom Seldžuka, što ukazuje na rane znakove istorijskog savezništva Turaka i Kurda protiv Bizantijskog Carstva i drugih sila. Lokacija bitke također nije bila nimalo slučajna.
Malazgirt, trenutno okrug u istočnoj turskoj provinciji Mus, nalazi se u blizini Ahlata, strateškog grada sjeverozapadno od jezera Van u istočnoj Anadoliji, i godinama je bio zapadni vojni štab Alparslanovih zapovjednika.
Diogen i njegovi generali su čvrsto vjerovali da je potrebno uništiti tursko vojno prisustvo u Ahlatu i istočnoj Anadoliji kako bi eliminisali tursku prijetnju u Anadoliji. Kao rezultat toga, Diogen je marširao od Carigrada do Ahlata i Malazgirta kako bi se suočio s vojskom Seldžuka s luksuznim konvojem.
S druge strane, sultan Alparslan, jednostavan nomadski vojskovođa i pametan političar, koji je u svoju službu stavio Nizama al-Mulka, vodećeg sunitsko muslimansko perzijskog političkog mislioca, kao svog velikog vezira, vratio se iz Damaska, ostavljajući po strani svoju kampanju u Siriji prema Ahlatu, shvatajući da bi bitka mogla biti presudna. Prije toga, sunitski abasidski kalifa u Bagdadu uputio je molitvu za pobjedu Alparslana da se pročita u džamijama širom islamskog svijeta, kako navode Turan i Yinanc.
“O Allahu! Podigni zastave islama i ne ostavi svoje mudžahedine koji su spremni da žrtvuju svoje živote da bi slijedili Vaš put i pravac. Pomozi da Alparslan pobijedi svoje neprijatelje i podrži njegove vojnike svojim melecima”, pisalo je u molitvi, kako navodi istoričar Turan.
Iako su postojale različite tvrdnje o veličini obje vojske, gotovo da postoji konsenzus da je bizantijska vojska bila dvostruko veća od vojske Seldžuka, s francuskim, njemačkim, normanskim i skandinavskim plaćenicima uz glavne snage.
Neposredno prije početka same bitke, sultan Alparslan je u javnom govoru savjetovao svoju vojsku da imenuje svog sina Melikšaha I za sljedećeg sultana Seldžuka kako bi spriječio politički haos u slučaju njegove smrti u bici, noseći bijelo platno, kojim je želio pokazati da svoju smrt vidi kao mogućnost. “O moji vojnici! Ako postanem šehid, pokrijte me ovim bijelim platnom”, rekao je sultan Alparslan.
Ali suprotno svim očekivanjima Romana Diogenesa i Alparslana, bitka je završena odlučujućom pobjedom Turaka. U izuzetnom istorijskom događaju čak je i car bio zatvoren od strane turskih snaga. Prema riječima Turana, turskog istoričara, pobjeda je s entuzijazmom proslavljena širom islamskog svijeta, uključujući Bagdad, glavni grad Abasidskog kalifata.
“Cijeli grad Bagdad je decenijama bio predivno ukrašen, gradeći 'trijumfalne lukove'. Svirala je muzika dok su ljudi izlazili na ulice grada kako bi proslavili pobjedu”, napisao je Turan u svojoj knjizi “The History of Seljuks and The Turkish-Islamic Civilisation“ – Istorija Seldžuka i tursko-islamska civilizacija.
“Kao rezultat toga, veličanstvena pobjeda, koja je nastala zatvaranjem bizantijskog cara kao prva u istoriji, proslavljena je u skladu sa svojim značajem.”
*Mišljenja izražena u ovom članku su autorova i ne odražavaju nužno uređivačku politiku TRT Balkan.
