Narednog mjeseca na izborima u Sloveniji nakon deset godina bit će izabran novi nasljednik dosadašnjeg slovenskog predsjednika Boruta Pahora, koji se prema slovenskom ustavu nakon dva uzastopna petogodišnja mandata više ne može kandidovati na tu poziciju.
Gotovo isto toliko, desetljeće, naredne, 2023. godine će obilježiti postojanje Procesa Brdo-Brijuni, koje je na inicijativu Slovenije i Hrvatske, odnosno slovenskog predsjednika Boruta Pahora i tadašnjeg hrvatskog predsjednika Ive Josipovića uspostavljen s ciljem bržeg uključenja zemalja Balkana, odnosno Srbije, Bosne i Hercegovine, Sjeverne Makedonije, Albanije, Crne Gore i Kosova u punopravno članstvo Evropske unije.
U periodu postojanja, Proces Brdo-Brijuni doživio je da je u Hrvatskoj na poziciji treći predsjednik, nakon Ive Josipovića i Kolinde Grabar-Kitarović, sada Zoran Milanović, a da niti jedna od šest država Balkana nije postala punopravna članica Evropske unije.
Na septembarskom zasjedanju Procesa Brdo-Brijuni, koje je posljednji put održano uz učešće slovenskog predsjednika Boruta Pahora kao jednog od inicijatora, Slovenija i Hrvatska zajedno s liderima šest zemalja Balkana još jednom su pozvale na bržu, odnosno potpunu integraciju tog dijela jugoistočne Evrope u zajednicu evropskih naroda nazvanu Evropska unija.
No, gdje su Srbija, Bosna i Hercegovina, Sjeverna Makedonija, Albanija, Crna Gora i Kosovo zaista kada je u pitanju Evropska unija?
Već dugo se smatra kako je Balkan u drugom planu kada je u pitanju proširenje Evropske unije, prvenstveno zbog protivljenja nekih od ključnih članica EU tom činu, poput Francuske, velikim prisustvom kriminala i korupcije na samom Balkanu, ali unazad nekoliko godina i samim problemima unutar same Evropske unije kao što su dešavanja u Mađarskoj, Poljskoj... ali i izlazak Velike Britanije iz Unije, kojim je dat prioritet.
Potom se pojavila pandemija koronavirusa, a ove godine i rat u Ukrajini. Sve to su postali novi prioriteti i izazovi za Evropsku uniju.
Glavni problem na Balkanu, osim visokog stepena kriminala i korupcije, smatra se i ključno neriješeno političko pitanje na relaciji Beograda i Prištine, odnosno Srbije i Kosova. Ti problemi bili su i razlogom što se EU nakratko morala umiješati u sanaciju eskalacije pitanja oko registarskih tablica kako ne bi došlo do neželjenih posljedica i eventualnih sukoba.
Nakon gotovo 15 godina Sjeverna Makedonija od sticanja kandidatskog statusa marta 2020. godine dobila je zeleno svjetlo za početak pregovora o članstvu u EU, a Albanija u isto vrijeme, ali nakon gotovo šest godina od sticanja kandidatskog statusa.
Iako je prošlo više od dvije godine od tada, ništa se ozbiljnije nije uradilo po pitanju pregovora Sjeverne Makedonije i Albanije.
No, da bi do toga uopšte došlo, Albanija je morala pokazati značajnije aktivnosti na borbi protiv kriminala i korupcije, a Sjeverna Makedonija čak izmijeniti i naziv zemlje, kao i Ustav kojim su postignuta značajnija rješenja u korist manjinskih naroda po pitanju jezika, obrazovanja i drugih prava.
Sjevernu Makedoniju je, naime, na evropskom putu prvo zbog imena blokirala Grčka, a potom i Bugarska zbog historije i jezika.
Do sada je na evropskom putu najviše napredovala Crna Gora. Ta zemlja je u procesu pregovora o članstvu u EU otvorila 33, a potpuno zatvorila 3 poglavlja.
Istovremeno, Srbija je otvorila 18, a potpuno zatvorila svega 2 poglavlja.
U redu za članstvo u Evropsku uniju Bosnu i Hercegovinu i Kosovo ove godine prestigli su čak i Ukrajina i Moldavija, kojim je dodijeljen status kandidata za članstvo u EU što im omogućava da uopšte otpočnu aktivnosti koje će rezultirati eventualnim davanjem saglasnosti za početak pregovora o punopravnom članstvu. Bosna i Hercegovina i Kosovo ni to nemaju.
Naime, Bosna i Hercegovina već šest godina čeka na dobivanje kandidatskog statusa za članstvo u Evropskoj uniji i veoma sporo napreduje na tom putu. Nisu riješena politička pitanja kao što je provedba presuda Evropskog suda za ljudska prava u Strasbourgu, ali ni ključni reformski zakoni koji se vode u oblasti aktikoruptivnih.
I kada konačno dobije status kandidata za Evropsku uniju, Bosna i Hercegovina će vjerovatno dugo čekati na dobivanje zelenog svjetla za otpočinjanje pregovora za punopravno članstvo u EU, a primjeri Albanije i Sjeverne Makedonije koje su na to izgubile 6, odnosno 15 godina, najbolje govori koliko će Bosna i Hercegovina morati učiniti napora i biti spremna da mijenja i zakone i Ustav kako bi brže napredovala na tom putu.
Za razliku od Bosne i Hercegovine, samo je još Kosovo u nezavidnijoj situaciji jer to je jedini prostor u Evropi čijim građanima su za putovanje u Evropsku uniju i dalje potrebne vize.
Zbog činjenice da Kosovo nisu priznali Španija, Grčka, Kipar, Rumunija i Slovačka kao članice EU, za njega se vode i posebni režimi napredovanja na putu ka EU.
Pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju su započeli 28. oktobra 2013, sporazum je potpisan 27. oktobra 2015, a stupio na snagu 1. aprila 2016. Kosovo je prva država čiji se sporazum nije ratificirao u svakoj pojedinoj članici EU.
Ostaje stoga pitanje da li se u okviru procesa Brdo-Brijuni, uz zajedničku sinergiju sa članicama Višegradske grupe - Poljskom, Mađarskom, Češkom i Slovačkom - koje se također zalažu za punopravno uključenje zemalja Balkana u Evropsku uniju, moglo uraditi više za ovih gotovo deset godina.
Ako ništa, moglo se uraditi na pitanju rješavanja sporazuma o granicama, posebno među Bosnom i Hercegovinom, Hrvatskom i Srbijom. To bi uveliko olakšalo rješavanje drugih pitanja.
Almir TERZIĆ
*Mišljenja izražena u ovom članku su autorova i ne odražavaju nužno uređivačku politiku TRT Balkan.
