Koronavirus je početkom 2020. godine čovječanstvo bacio na koljena, zdravstveno, sigurnosno i ekonomski. U toj i godinama koje su uslijedile, brojne negativne vijesti, lični i događaji iz okoline, tzv. zaključavanja, neizvjesnost i prebolovana bolest COVID-19 koja je uzrokovana virusom SARS-CoV-2, ostavili su danak na čovjeka u više aspekata.
Pored fizičkog, istražuju se utjecaji COVID-a 19 na mentalno zdravlje, a naučnici naslućuju da postoji povezanost koronavirusa s pojavom ili pojačanjem već prisutne depresije kod ljudi, a što je primijećeno i u zemljama Balkana. Također, statistike su pokazale da je porastao i broj samoubistava, ponajviše kod mladih.
Zdravstvena novinarka Vladimira Šimić u svom članku o povezanosti koronavirusa s depresijom navodi da se još provode istraživanja te da dosad nije dokazana direktna povezanost.
“Nekoliko isztraživanja je otkrilo klinički značajne stope depresije kod osoba koje su preboljele COVID-19. Naprimjer, sistemski pregled osam studija iz 2021. pokazao je da je 12 sedmica nakon infekcije 11 do 28 posto ljudi imalo simptome depresije. Kod 3 do 12 posto ispitanih simptomi su bili teški” navodi Šimić u svom članku.
Istraživanje koje Šimić navodi kaže da je pojava neuroloških simptoma koji uključuju depresiju zabilježena kod osoba kojima je dijagnosticiran dugi COVID-19.
U članku “Biomarkeri post-COVID depresije” objavljenom u septembru 2021. godine, autori Piotr Lorkiewicz i Napoleon Waszkiewicz navode da je jedna od posljedica infekcije i post-COVID depresija, koja je do tog trenutka pogodila čak 40 posto ljudi koji su prebolovali virus.
S višim stopama depresije povezuje se i potreba za hospitalizacijom i duži boravak u bolnici zbog koronavirusa. Grupa naučnika u članku “Anksioznost i depresija kod osoba koje su preživjele COVID-19: Uloga upalnih i kliničkih prediktora” iz 2020. godine, otkrili su da je 31 posto od 402 ispitane osobe koje su prebolovale koronavirus imalo simptome depresije mjesec nakon što su bili hospitalizirani zbog virusa COVID-19.
Iskustvo pandemije povećava rizik od pojave depresije
Niste morali prebolovati koronavirus kako biste bili u riziku od ugrožavanja mentalnog zdravlja. Studija koja je promatrala zaražene u Irskoj (SCOPI), u godini pojave ovog virusa, kaže da samo iskustvo proživljavanja pandemije može povećati rizik od depresije, zbog doživljenog stresa ili tjeskobe. Vjerovatnije je, dodaje se, da će COVID-19 pogoršati ili izavati simptome kod onih koji su već patili od depresije.
Prema ovom istraživanju, ali i Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (SZO), depresiji su podložniji mladi, žene i osobe s postojećim zdravstvenim problemima, a faktori koji mogu utjecati na njenu pojavu su percepcija o većem riziku od zaraze, to jeste razvijanje straha od obolijevanja, vlastitog, ali i članova porodice, rizik od gubitka posla i novca, promjene i neizvjesnost te ranije prebolovan virus.
Psihologinja Armina Čerkić za TRT Balkan objašnjava da su se “ljudi morali suočavati s izazovima koji su za sve njih bili dosta neobični. Prvi od njih je bila nepredvidivost krize, koliko će dugo kriza trajati, što je imalo velikog efekta na zdravstvene i ekonomske posljedice stanovništva”.
Porast depresije u svijetu
SZO je objavio da je prva godina pojave pandemije izazvala porast depresije 25 posto širom svijeta.
Studija iz 2022. godine koju su proveli naučnici iz Srbije u sedam zemalja Evrope otkrila je visoke nivoe depresije tokom različitih valova pandemije. Studija “Vjerovatna depresija i anksioznost u sedam evropskih zemalja tokom COVID-19” metodom uzorkovanja otkrila je da su 1 do 4 osobe doživjele neku vrstu mentalnih izazova tokom četvrtog vala koronavirusa. No, kada je izložen svim pomenutim faktorima, takva ljudska reakcija je normalna pojava.
“Ne postoji ništa što se tiče mentalnih izazova od čega je bilo ko od nas imun tokom našeg života koji traje koliko traje. Tokom našeg biološkog života svako od nas će prije ili kasnije biti u situaciji da ima određene mentalne izazove”, ističe za TRT Balkan psihologinja Čerkić.
Pojava depresije je bila prisutna i među zdravstvenim radnicima tokom prve godine pandemije, pokazala je metaanaliza iz 2022. godine, provedena u Preuu. 20,5 posto ispitanih zdravstvenih radnika su imali simptome depresije uslijed visokog nivoa traume i izloženosti koronavirusu.
Do utjecaja na mentalno zdravlje dovodi i socijalna izolacija koja je bila glavna značajka tokom brobe protiv koronavirusa. Mnogi ljudi razvili su opsesivno-kompulsivno ponašanje izazvano germofobijom (strahom od bakterija) ili mizofobijom (strahom od zaraze).
Porast broja samoubistava
Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da svake godine blizu 800.000 ljudi počini samoubistvo.
Broj samoubistava tokom pandemije porastao je i u regionu. Entitetski sigurnosni organi u Bosni i Hercegovini su tokom 2020. godine zabilježili 411 samoubistava, što je porast za 5,7 posto u odnosu na 2019. godinu, kada je zabilježeno 389 suicida.
U istraživanju novinarke Anadolu Agency Vesne Bešić, iz novembra 2022. godine navodi se da se “od 2019. godine povećava broj samoubistava u Bosni i Hercegovini. Mijenja se i starosna dob osoba koje posežu za oduzimanjem vlastitog života, a na to se odlučuje sve više mlađih ljudi”.
I širom svijeta je rasla ova "crna" statistika. Država koja vodi mjesečnu, preciznu evidenciju o samoubistvima je Japan, a stopa ovog čina zabrinula je zvaničnike krajem 2020. i početkom 2021. godine.
U oktobru 2020. godine 2.199 muškaraca i žena počinilo je samoubistvo u Japanu, isti mjesec 2.087 osoba je preminulo od koronavirusa. Suicid je u pomenutom mjesecu izvršilo 879 žena, što je povećanje u porastu samoubistava žena za 70 posto u odnosu na oktobar 2019. godine.
“Niko ne želi da živi sa etiketom”
Osobe koje sumnjaju na promjenu i ugrožavanje mentalnog zdravlja “osjećaju se neraspoloženo, bezvoljno, ne žele kontakt s ostalima, više vremena provode same te im se nameću suicidalne misli trebale bi potražiti pomoć, profesionalnu ili od članova porodice”, rekla je za AA psihologinja Irma Džambo.
Dodatni znakovi depresije, kako navode stručnjaci, jesu osjećaj tuge, beznađa (da ne može biti bolje), gubitak zadovoljstva te misli o samopovređivanju ili samoubistvu.
Psihologinja Armina Čerkić savjetuje da nikome u okolini ne dajemo proizvoljne dijagnoze “jer one udaljavaju ljude i izoliraju ih od toga da potraže pomoć, jer niko ne želi da živi sa etiketom”.
Čerkić dodaje kako je važna institucionalna i podrška društva jer se “svi suicidi mogu spriječiti ako se ljudima da podrška. Kao društvo se trebamo odmaknuti od etiketiranja i dijagnosticiranja ljudi i svrstavanja u određene kategorije. Od momenta kada počnemo razgovarati o tome da su mentano zdravlje i izazovi oko toga, potpuno normalni i očekivani, onda možemo govoriti o dekonstrukciji stigme oko mentalnog zdravlja”.
Istraživanja su pokazala da vježbe disanja učinkovito mogu ublažiti anksioznost jer mnoge osobe koje osjećaju napetost i tjeskobu dišu ubrzano i površno podižući gornji dio prsnog koša.
Jedna od takvih vježbi je dijafragmalno disanje, a može se praktikovati bilo gdje, dokle god pomaže u smanjivanju stresa i anksioznosti.
Na kraju Čerkić naglašava da samopomoć nije sebična te da ne postoji ništa stigmatizirajuće u potrazi za istom, ali upozorava da se ljudi raspitaju kod koga idu, kako bi dobili adekvatnu i stručnu pomoć.
