Evropska komisija objavila je izvještaje o napretku u ispunjavanju preuzetih obaveza na evropskom putu za Srbiju i Crnu Goru u kojim se navodi da su zabilježeni napreci u određenim mjerama i na određenim poljima, ali da vlasti i dalje čeka mnogo posla na evropskom putu.
U Izvještaju za Srbiju najviše pažnje privukao je dio koji govori o normalizaciji odnosa sa Kosovom, dok se u slučaju Crne Gore ističe potrebno jačanje administrativnih kapaciteta za primjenu pravne tekovine Evropske unije.
Ključni zaključci Izvještaja Evropske komisije za Srbiju
Evropska komisija u dijelu izvještaja o političkim kriterijumima navodi da Skupština Republike Srbije, konstituisana u avgustu 2022. godine, uključuje opozicione stranke koje su bojkotovale izbore 2020. Međutim, da je politička polarizacija ostala očigledna i još je dodatno produbljena nakon tragičnih masovnih pucnjava početkom maja. Održavani su brojni mirni masovni protesti građana – Srbija protiv nasilja – uz podršku nekoliko opozicionih partija.
“Rasprave u Skupštini su obilježile tenzije između vladajuće većinske koalicije i opozicije. Skupština nema godišnji plan rada i većina sjednica je sazivana sa minimalnim obavještenjem od 24 sata prije sjednice, što treba koristiti samo u izuzetnim okolnostima. Kodeks ponašanja nije sistematski primenjivan, a česta upotreba zapaljivog jezika nije kažnjavana. Sankcije i novčane kazne su izricane samo poslanicima opozicije. Poslovnik Narodne skupštine treba da se modernizuje, a kodeks ponašanja da se primjenjuje u rješavanju prekršaja poslanika“, ističe se u zaključcima izvještaja.
U izvještaju se navodi i da su potrebni dalji napori kako bi se osigurala sistematska i istinska saradnja između Vlade i civilnog društva. Podsticajno okruženje za formiranje, rad i finansiranje organizacija civilnog društva tek treba da se uspostavi na terenu.
U pogledu slobode izražavanja ostvaren je ograničen napredak u izveštajnom periodu. Policija i tužilaštvo su brzo reagovali na nekoliko slučajeva napada i prijetnji, radeći sa stalnom radnom grupom za bezbjednost novinara. Međutim, slučajevi prijetnji, zastrašivanja, govora mržnje i nasilja nad novinarima i dalje izazivaju zabrinutost, kao i porast strateških tužbi protiv učešća javnosti (SLAPP), koje posebno pokreću članovi nacionalnih i lokalnih vlasti, što može izazvati zastrašujući efekat uključujući i samocenzuru. Učestale izjave visokih zvaničnika o svakodnevnom i istraživačkom radu novinara stvaraju izazovno okruženje za ostvarivanje slobode izražavanja.
Kada je riječ o dobrosusjedskim odnosima i regionalnoj saradnji, Srbija je ukupno ostala posvećena dobrim bilateralnim odnosima sa drugim zemljama kandidatima, potencijalnim kandidatima i susjednim državama članicama EU. Odnosi sa Hrvatskom su se poboljšali. Odnosi sa Mađarskom su dodatno intenzivirani. Generalno, Srbija aktivno učestvuje u regionalnoj saradnji.
Sve u svemu, Srbija je ostala angažovana u dijalogu posredstvom EU o normalizaciji odnosa sa Kosovom, ali treba da pokaže ozbiljniju posvećenost, uloži više napora i napravi kompromise kako bi proces normalizacije odnosa sa Kosovom krenuo naprijed. Srbija treba da održi svoje obaveze iz dijaloga i da se posveti punoj primjeni svih prethodnih sporazuma iz dijaloga i Sporazuma o putu normalizacije i Aneksu o njegovoj primjeni. Od Srbije i Kosova se očekuje da se konstruktivnije angažuju kako bi omogućili početak pregovora o sveobuhvatnom pravno obavezujućem sporazumu o normalizaciji i pokažu fleksibilnost u cilju brzog i konkretnog napretka. Normalizacija odnosa je suštinski uslov na evropskom putu za obje strane i obje rizikuju da izgube važne prilike u nedostatku napretka.
Na odnose sa Kosovom uticalo je nekoliko kriza različitog intenziteta po brojnim pitanjima, sa nasilnim napadom na sjeveru Kosova na kosovsku policiju 24. septembra 2023. što predstavlja najveću eskalaciju posljednjih godina. EU očekuje da počinioci budu uhapšeni i brzo privedeni pravdi i da Srbija u potpunosti sarađuje i preduzme sve neophodne korake u tom pogledu.
Po pitanju sposobnosti da preduzme obaveze koje proističu iz članstva, država je nastavila da radi na usaglašavanju zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU u nekoliko oblasti.
Ključni zaključci Izvjetaja Evropske komisije za Crnu Goru
U Izvještaju se navodi da je u kontekstu političkih kriterijuma, izvještajni period obilježen napetom i konfrontirajućim pozicijama koje su dovodile do blokade političkog sistema.
“Političkom situacijom je dominirala Vlada Crne Gore u prelaznom mandatu, koja nije imala povjerenje Skupštine, i Skupština koja nije bila u stanju da okupi jasnu i stabilnu većinu za nastavak reformi. Štaviše, bojkot velikog dijela Skupštine uticao je na njen rad“, navodi se u Izvještaju.
Nije bilo stvarnog političkog dijaloga i konstruktivnog angažmana političkih partija u odnosu na jačanje parlamentarne odgovornosti i nadzora Vlade. Postojao je nedostatak usmjerenja u vezi sa pitanjima pristupanja EU, posebno nakon ostavke ministarke evropskih poslova. U nekoliko navrata, Vlada i/ili Skupština su izabrali da ignorišu preporuke Evropske komisije i/ili Venecijanske komisije.
Donošenje Zakona o Skupštini kojim bi se uredili odnosi između Skupštine i izvršne vlasti je na čekanju.
U Crnoj Gori su u proteklom izvještajnom periodu održani lokalni izbori u 14 opština (oktobar 2022.), predsjednički izbori (mart/april 2023.) i parlamentarni izbori (jun 2023.). Novi saziv Skupštine i nova Vlada su formirani krajem oktobra 2023. Izborne posmatračke misije OSCE-a pratile su predsjedničke i parlamentarne izbore. Ove misije su i jedne i druge izbore ocijenile kao mirne i konkurentne uprkos nekim proceduralnim nedostacima.
Što se tiče upravljanja, Vlada je svoje nadležnosti vršila u tehničkom mandatu od avgusta 2022. i s ograničenom odgovornošću, zbog nemogućnosti političkog sistema da formira novu Vladu ili pristupi vanrednim izborima.
Uloga civilnog društva je prepoznata i promovisana. Međutim, treba poboljšati pravni i institucionalni okvir koji reguliše saradnju državnih institucija i civilnog društva.
Crna Gora je postigla određeni nivo pripremljenosti u borbi protiv korupcije. Postignut je ograničen napredak. Korupcija, uključujući korupciju na visokom nivou, ostaje pitanje koje zabrinjava i preovlađuje u mnogim oblastima, uključujući i državne strukture. Crna Gora nije dovoljno unaprijedila svoj zakonodavni i strateški okvir za prevenciju i borbu protiv korupcije u skladu s pravnom tekovinom EU i evropskim i međunarodnim standardima.
Crna Gora ima pluralističko i raznoliko medijsko okruženje i ima određeni nivo pripremljenosti u oblasti slobode izražavanja. Ukupno, postignut je ograničen napredak. Generalno, vlasti su obezbijedile brz i efikasan odgovor organa za provođenje zakona i institucija na nove slučajeve nasilja nad novinarima. Međutim, nije bilo djelotvornog sudskog odgovora na stare slučajeve.
Što se tiče dobrosusjedskih odnosa i regionalne saradnje, Crna Gora je ostala posvećena promociji dobrih bilateralnih odnosa s drugim državama u procesu proširenja i susjednim državama članicama EU. Crna Gora je generalno aktivna učesnica u regionalnoj saradnji.
Što se tiče sposobnosti Crne Gore da preuzme obaveze iz članstva, važan rad na usklađivanju i pripremama za implementaciju pravne tekovine EU odvijao se u mnogim oblastima, iako mnogo sporijim tempom nego što se očekivalo.
Jačanje administrativnih kapaciteta za primjenu pravne tekovine EU ostaje važan izazov za Crnu Goru, uključujući hitnu potrebu da se ponovo stabilizuje funkcionalna pregovaračka struktura.
