Opsada Sarajeva bila je jedna od najdužih opsada u historiji modernog ratovanja i najduža opsada jednog glavnog grada ikada, a na današnji dan građani Sarajeva prisjećaju se 32. godišnjice svakodnevnih patnji i stradanja.
Opsada Sarajeva je trajala ukupno 44 mjeseca ili 1.425 dana, od 5. aprila 1992. do 29. februara 1996. godine, što je tri puta duže od opsade Staljingrada u Drugom svjetskom ratu.
U prosjeku je 329 projektila ispaljivano na Sarajevo dnevno, dok je sveukupno ispaljeno oko 50.000 tona artiljerijskih projektila na grad. Ove brojke same po sebi pokazuju svu strahotu ratnih razaranja u Sarajevu tokom opsade.
Tokom opsade poginuo je 11.541 građanin Sarajeva, među njima 1.601 dijete.
Civilne žrtve
Prve civilne žrtve opsade Sarajeva Suada Dilberović i Olga Sučić ubijene su 5. aprila na mostu Vrbanja, koji sada nosi ime po njima Most Suade i Olge, dok je posljednja žrtva opsade Sarajeva bila Mirsada Durić, koja je poginula u napadu na tramvaj 9. januara 1996. godine, kod Zemaljskog muzeja.
Tokom opsade svakodnevno su granatirani kulturni, vjerski, obrazovni, stambeni objekti, ali i pijace, redovi za hljeb, vodu...
Potpuno je uništena i spaljena Nacionalna i univerzitetska biblioteka poznatija kao zgrada Vijećnice, glavna Pošta, Olimpijska dvorana Zetra, Olimpijski muzej, Orijentalni institut, zgrada dnevnog lista "Oslobođenje" u Nedžarićima, gradsko porodilište "Zehra Muidović" u naselju Jezero.
Teško su oštećene i brojne zgrade, kao što je zgrada RTV doma, a na stambene objekte na Alipašinom Polju ispaljivane su čak i modifikovane rakete teške više stotina kilograma.
Sve vrijeme opsade bili su rijetki periodi kada je u Sarajevu bilo električne energije, a vode skoro nikako.
Posebne strahote građani Sarajeva prolazili su tokom zime kada je u sve te patnje i nedostatak hrane, struje i vode nedostajalo i ogrjeva. Sve je to bio razlog da su tokom rata u Sarajevu posjećena brojna stabla, dok su mnoge porodice ostajale bez namještaja, odjeće i knjiga koje su korištene za bilo kakvo zagrijavanje.
Samo jedan od masakara bio je onaj u Ferhadiji, tadašnjoj ulici Vase Miskina poznatiji i kao sarajevski masakr u redu za hljeb.
Artiljerijski napad za vrijeme opsade 27. maja 1992. godine izvele su snage vojske RS-a sa položaja iz pravca Borija odakle su ispaljene tri granate koje su eksplodirale među civilima koji su u redu čekali hljeb u Ulici Vase Miskina (današnja Ferhadija), glavnoj sarajevskoj ulici. Tada je poginulo 26, a ranjeno 108 građana Sarajeva.
Poznati su masakri i u redu za vodu. Masakr u ulici Halači u blizini Daira na Baščaršiji u Sarajevu dogodio se 23. godine 1992. godine tokom opsade Sarajeva. Tog dana je granata ispaljena sa srpskih položaja ubila osmero, a teže ranila troje civila u povijesnom i kulturnom centru Sarajeva koji su čekali u redu za vodu.
Od eksplozije granate ispaljene s položaja Vojske RS-a na red za vodu kod Sarajevske pivare 15. januara 1993. godine poginulo je osam, a ranjeno 19 Sarajlija.
Pijaca i zatvorena tržnica Markale u starom dijelu Sarajeva, granatirane su u dva navrata. Prvi put, od eksplozije granate na pijaci Markale, 5. februara 1994. godine, ubijeno je 68, ranjena 144 civila. U masakru na samom kraju rata, 28. augusta 1995. godine, kod Gradske tržnice Markale poginulo je 43, ranjena su 84 civila.
Masakri i nad djecom
Nisu bila pošteđena ni djeca u školama. U naselju Alipašino Polje, na Trgu ZAVNOBIH-a, nalazile su se prostorije Osnovne škole "Prvi maj“ (danas OŠ "Fatima Gunić“), koja je granatirana 9. novembra 1993. godine. Od gelera koji su ušli u učionicu kroz male otvore između zaštitne betonske pregrade, poginula je učiteljica Fatima Gunić i troje učenika, a ranjen je 21 civil.
Počinjeno je i nekoliko masakara u sarajevskom naselju Dobrinja koje je tokom rata gotovo bilo odsjećeno od ostatka grada.
Prvi masakr se desio 1. juna 1993. godine u naselju Dobrinja III, kada je od dvije minobacačke granate ispaljene sa srpskih položaja, na mjestu između ulice grada Bakua i Trga djece Dobrinje, ubijeno 15, a ranjeno 80 civila, uglavnom djece. Granate su ispaljene na mjesto gdje se odigravao malonogometni bajramski turnir.
Drugi masakr na Dobrinji dogodio se 12. jula 1993. u ulici Hakije Turajlića 37, kada je od minobacačke granate ispaljene od srpskih položaja, u redu za vodu stradalo 13 civila, a 15 ranjeno.
Nakon toga su dva masakra u redovima za vodu, kada su srpske snage granatama pogodile ljude koji su čekali da kanistere ispune vodom, s obzirom na to da je srpska vojska prethodno prekinula dotok vode. Prvi masakr se dogodio 21. juna 1995. godine. Tada je iz pravca Nedžarića ispaljena granata koja je pogodila Osnovnu školu "Skender-Kulenović", u kojoj je veliki broj ljudi čekao u redu za vodu. Tom prilikom je ubijeno sedam, a ranjeno 12 ljudi, dok se drugi masakr dogodio 21. jula 1995. Tada je ubijeno šest, a ranjeno petnaest civila.
Masakriranje civila u opkoljenom Sarajevu na mjestima masovnog okupljanja ljudi, poput okupljanja u redu za vodu, u redu za hljeb te na tržnicama bila je uobičajena praksa tadašnje Vojske Republike Srpske koja je zajedno sa pomagačima držala Sarajevo pod opsadom.
Dešavali su se čak i masakri na grobljima, u vrijeme ukopavanja ubijenih, odnosno umrlih.
Masakr se dogodio i 28. septembra 1992. godine u sarajevskom naselju Boljakov Potok, općini Novi Grad, okom kampanje granatiranja Sarajeva. Tog dana je granata ispaljena sa srpskih položaja ubila devet civila koji su se okupili na dženazi Fatime Jusić na mjesnom mezarju, a dvadeset teže ili lakše ranila.
Presude
Mnogi građani ubijeni su ili ranjeni hicima iz snajpera, prelazeći gradske raskrsnice ili u svojim domovima.
Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju je za terorisanje građana Sarajeva na doživotnu kaznu zatvora osudio Stanislava Galića, nekadašnjeg komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske. Na zatvorsku kaznu od 29 godina osuđen je Galićev nasljednik na čelu Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS-a Dragomir Milošević.
Za teroriziranje civila u Sarajevu snajperskim i artiljerijskim napadima, uz ostalo, bivši predsjednik Republike Srpske i vojni vođa VRS-a Radovan Karadžić osuđen je na doživotni zatvor.
Na istu kaznu zatvora prvostepeno je pred Haškim tribunalom, uz ostalo, za teroriziranje civila u Sarajevu snajperskim i artiljerijskim napadima osuđen komandant VRS-a Ratko Mladić.
U presudama MKSJ-a je utvrđeno kako su jedinice Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS-a namjerno gađale civile sprovodeći kampanju terora koja je za cilj imala da izvrši pritisak na vlasti u Sarajevu.
