Pšenica daje dobar prinos po jedinici zasijane površine, dobro raste u umjerenoj klimi sa umjereno kratkom vegetacijom i daje raznovrsno i visokokvalitetno brašno. Većina pšeničnog brašna koristi se za proizvodnju proizvoda uključujući hljeb, tjesteninu, žitarice, peciva, kolače, krekere, mafine, tortilje i pite.
Pšenica je druga žitarica po proizvodnji odmah iza kukuruza, a globalna trgovina pšenicom je veća od svih ostalih usjeva zajedno. Prema podacima Organizacije Ujedinjenih naroda za hranu i poljoprivredu (FAO), specijalizirane agencije UN-a, u 2020. godini ukupna globalna proizvodnja pšenice iznosila je 760 miliona tona. Kina, Indija i Rusija su tri najveća pojedinačna proizvođača pšenice u svijetu, na koje otpada oko 41 posto ukupne svjetske proizvodnje pšenice.
Sjedinjene Američke Države (SAD) su četvrti po veličini pojedinačni proizvođač pšenice u svijetu. Međutim, u Evropskoj uniji, kada bi se računala kao jedna država, proizvodnja pšenice bi premašila proizvodnju bilo koje druge države osim Kine.
Deset najvećih proizvođača pšenice (pšenica proizvedena u tonama 2020. godine)
- Kina - 134.254.710
- Indija - 107.590.000
- Rusija - 85.896.326
- Sjedinjene Američke Države - 49.690.680
- Kanada - 35.183.000
- Francuska - 30.144.110
- Pakistan - 25.247.511
- Ukrajina - 24.912.350
- Njemačka - 22.172.100
- Turkiye - 20.500.000
Kao što je ranije spomenuto, proizvodnja u EU od 126.658.950 tona bila bi na drugom mjestu da se radi o jednoj državi.
Od zemalja regije Balkana, najviše pšenice proizvodi Srbija, u kojoj se, prema podacima iz 2020. godine, proizvodi 2.873.503 tone pšenice, a potom slijede Hrvatska sa 867.530 tona, Bosna i Hercegovina 321.804, Sjeverna Makedonija 246.031, Albanija 233.430, Slovenija 158.130 i Crna Gora 2.339 tona.
Utjecaj ruske invazije na Ukrajinu 2022. godine na globalnu proizvodnju pšenice Rusija i Ukrajina zajedno čine skoro 30 posto globalne trgovine pšenicom. Kao rezultat toga, ruska vojna invazija na Ukrajinu 2022. godine dovela je do porasta globalnih cijena pšenice, s ugroženom proizvodnom sposobnošću Ukrajine, a mnoge države također ograničavaju ili prekidaju trgovinske odnose s Rusijom. Rusija je također glavni dobavljač đubriva, koje je od vitalnog značaja za maksimiziranje prinosa usjeva, što predstavlja još jedan problem za poljoprivrednike u svijetu.
Biljke pšenice, upotreba, ishrana i gluten
Kao i većina trava, biljke pšenice imaju dugačke, tanke listove i stabljike i male cvjetove koji se rađaju u grupama koje se nazivaju klasovi. Sjemenke koje se formiraju na ovim klasovima su dio biljke koji se bere za hranu. Pšenica se može uzgajati u različitim klimatskim uvjetima i tlu, ali najbolje se uzgaja u umjerenim regijama koje bilježe između 30 do 90 centimetara padavina.
Pšenica koja se koristi za ljudsku ishranu zahtijeva preradu, gdje se zrno čisti i razbija dodavanjem vode. Pšenica koja prolazi kroz proces mljevenja se lomi i prolazi kroz valjke kako bi se stvorile manje čestice. Gotovo tri četvrtine mljevenog zrna postaje brašno. Osim toga, pšenica se može koristiti za proizvodnju škroba, slada, dekstroze, glutena, alkohola i drugih proizvoda.
Pšenica ima sadržaj proteina od oko 13 posto i vodeći je izvor biljnih proteina u ljudskoj hrani. Također je važan izvor ugljikohidrata. Kada se pšenica jede kao integralno zrno, ona je odličan izvor dijetalnih vlakana i hranljivih materija.
Pšenica sadrži protein koji se zove gluten, koji može oštetiti tanka crijeva osoba koje boluju od celijakije, genetski prenosivog imunološkog poremećaja. Gluten također može izazvati necelijakijsku osjetljivost na gluten, glutensku ataksiju i dermatitis herpetiformis.
Pšenica potječe s područja Levanta i Bliskog istoka
Pšenica je vrsta žitarice koja potječe iz područja Levanta i Bliskog istoka, a danas se uzgaja u cijelom svijetu. Pšenica se ubraja u žitarice koje se uzgajaju na najvećoj poljoprivrednoj površini od svih drugih vrsta hrane. Svjetska trgovina pšenicom je veća od trgovine svim drugim žitaricama zajedno.
Globalno, ona je vodeći izvor biljnih bjelančevina u ljudskoj ishrani, jer ima viši sadržaj bjelančevina od drugih značajnih žitarica, kukuruza i riže. U aspektu postotka potrošnje za hranu od ukupno proizvedene količine, ona je trenutno druga glavna poljoprivredna kultura poslije riže, a ispred kukuruza, što je vremenom dalo mogućnost da se kukuruz daleko više koristi za ishranu domaćih životinja.
Arheološki nalazi navode da se pripitomljavanje pšenice prvi put desilo u područjima poznatim kao "Plodni polumjesec", regija u jugozapadnoj Aziji na teritoriji današnjih država: Irak, Izrael, Palestina, Sirija, Liban, Egipat, Jordan, jugoistočni dio Turkiye i zapadni dio Irana. Iz Azije pšenica se proširila cijelom Evropom. U Engleskoj slama od pšenice se koristila za pokrivanje krovova u bronzanom dobu, pa sve do kraja 19. stoljeća.
Ishrana
Sirova obična pšenica se može mljeti u brašno, dok se mljevenjem tvrde pšenice može dobiti griz. Porcija od 100 grama pšenice daje 327 kalorija te je izvrstan izvor velikog broja nezamjenjivih prehrambenih sastojaka poput bjelančevina, dijetetskih vlakana, mangana, fosfora i niacina (vitamin B3). Također prisutni su i brojni drugi vitamini iz B grupe kao i mnogi minerali. U pšenici je prosječno 13 posto vode, 71 posto ugljikohidrata, 1,5 posto masnoća i 13 posto bjelančevina.
