“Izdržljiva tradicionalna arhitektura” može zvučati kao oksimoron. No, zemljotresi 6. februara koji su ostavili hiljade modernih zgrada u Turskoj i Siriji u hrpama izmešanog čelika i betona skrenuli su pažnju na drvene stambene objekte.
Arhitekte i stručnjaci za gradnju kažu da bi drvo moglo biti primarni građevinski materijal za kuće otporne na zemljotres u području koje se nalazi direktno iznad jedne od najaktivnijih seizmičkih zona na svetu. Iako bi to značilo seču drveća, kažu da se to može postići bez nanošenja štete okolini. Snažni zemljotresi opustošili su čitave gradove i pretvorili gradske blokove u ruševine, ostavljajući stanovništvo i fizički i emocionalno uništeno.
Većina savremenih stambenih objekata bila je od armiranog betona, koji je postao sveprisutan u modernoj građevinskoj industriji. Uprkos očekivanoj otpornosti takvog sklopa, kako i zašto su se pokazali tako krhkim?
“Armirani beton se u velikoj meri koristi u savremenim građevinskim tehnikama. Međutim, percepcija da ovaj materijal neće pretrpeti velika oštećenja je potpuno pogrešna”, kaže za TRT World arhitekta i restaurator Seda Ozen Bilgili.
“Drvo, koje je važna alternativa, bilo je materijal prošlosti kao i budućnosti.” Danas mnogi inženjeri i arhitekte u Turskoj priznaju da, ako su tradicionalne zgrade sa drvenim okvirom pravilno postavljene, one mogu u potpunosti trajno služiti.
Dogan Kuban, jedan od najistaknutijih turskih akademika u istoriji arhitekture, naglasio je u svojoj knjizi “Turska hayatli kuća”, u kojoj detaljno ispituje tradicionalne građevine otporne na potres, da drvena arhitektura datira hiljadama godina unazad i da je kulturno nasleđe naroda koji vekovima živi u Anadoliji.
Prema istorijskim zapisima, nekoliko velikih zemljotresa dogodilo se u Osmanlijskom carstvu u kasnijim periodima, a konstrukcije sa drvenim okvirima su se odlično držale.
„Zanimljivo je da su Osmanlije na samom početku 19. veka shvatile neophodnost industrijske šume, te je puštena u rad Osmanlijska parna fabrika drva i stolarije koja se intenzivno koristila za proizvodnju montažnih stambenih jedinica“, kaže Bilgili.
Jedno od najvećih dostignuća fabrike bilo je grčko sirotište Buyukada izgrađeno 1898. godine. Smatra se najvećom drvenom zgradom u Evropi, dok je sirotište ostalo stajati čak i nakon uzastopnih razornih zemljotresa koji su pogodili Tursku 1999. godine.
Ekološki prihvatljivi materijali
Osim svoje vrhunske izdržljivosti i otpornosti, tradicionalna drvena konstrukcija takođe “stoji” i kada je reč o okolini.
Bilgili tvrdi da otomanska praksa tradicionalne gradnje i danas služi kao dostojan model i da bi sve vrste propisa koje bi moderne države trebale implementirati u cilju očuvanja ekološke ravnoteže mogle biti korisnije.
“Lek za ovaj problem je odabir prirodnih struktura prilagodljivih prirodi i višestruko upotrebljivih. Jer, kao i u slučaju nedavnih potresa u Turskoj, samo mali deo otpada proizvedenog od građevinskih materijala poznatih kao armirani beton može biti recikliran”, kaže ona. Osim što predstavljaju pretnju okolini, zagađivači u ruševinama su štetni za ljudsko zdravlje, direktno i indirektno.
“Dok uklanjamo krhotine sa lokacije potresa, azbest, hemikalija koja se može ispustiti u vazduh, može biti izuzetno opasan (za ljude). Osim toga, postoji značajan rizik da će se na kraju pomešati s podzemnom vodom i vodom za piće”, dodaje ona. U borbi protiv globalnih klimatskih promena šume igraju značajnu ulogu u skladištenju ugljenika.
Međutim, sposobnost drveća da apsorbuje ugljenik opada kako stari i dostiže zrelo stanje. Oni na kraju ispuštaju više ugljenika nego što skladište, kaže Turker Dundar, profesor inženjerstva šumarske industrije na Univerzitetu u Istanbulu.
“Kada posečemo stara stabla i zamenimo novim, ponovo pokrećemo ponor ugljenika. Drugim rečima, kada se drvo transformiše u strukturne i industrijske proizvode, može se učiniti da zadrži ugljenik umesto da ga ispušta u okolinu. Dakle, kada je drveće zrelo za seču, mora se pravilno poseći u okviru relevantnih zakona”, dodaje on.
Nekoliko organizacija i industrija na globalnom nivou pokrenulo je značajne projekte kako bi podiglo svest o transformativnoj moći drvenih konstrukcija i stavilo u središte svestranost sistema drvenih zgrada. Tokom virtuelne konferencije koju je organizovala Alijansa drvnog sektora za Novi evropski Bauhaus, Evropska komisija 2021. godine imala je za cilj demonstrirati održivost drveta kao ključnog pokretača u izgradnji i životu za društvo koje je neutralno ugljično.
Prof. Hans-Joachim Schellnhuber, član osnivač Potsdamskog instituta za istraživanje uticaja klime, priznao je da šume i proizvodi od drveta, kao primarni prirodni resursi koji mogu efikasno apsorbovati ugljenik iz atmosfere i skladištiti ga u izgrađenom okruženju, nude jednostavna ali revolucionarna rešenja.
“Moramo stvoriti alternativni izvor ugljenika, a drvena konstrukcija je savršen odgovor. Možemo pretvoriti drvo u građevinski materijal i reciklirati većinu drveta u izgrađenom okruženju. Imate kaskadnu upotrebu, a onda odmah presadite drveće koje ste odneli pa čak i povećajte šumsku površinu, onda imate ono što ja zovem ‘šumarsko-građevinska pumpa’”, rekao je tada.
Ahmet Turer, profesor građevinarstva na Bliskoistočnom tehničkom univerzitetu u Turskoj, naglašava da pitanje "zašto drvo?" ima nekoliko odgovora, pored svojih ekoloških prednosti. “Pošto je mnogo lakši i izdržljiviji od betona, može se koristiti u visokim zgradama. Na primer, testiran je sa desetospratnom CLT (unakrsno lamelirano drvo) zgradom u Japanu, i bez obzira na jačinu potresa, nisu uspeli da je sruše“, kaže on.
Nadalje, prema Tureru, još jedna karakteristika drveta koja ga čini izdržljivim i poželjnim u građevinskoj industriji je njegova otpornost na toplinu. On kaže da drvo pruža značajan stepen otpornosti na vatru jer spolja gori, a unutrašnji deo koji nije izložen vatri mogao bi ostati jak kao i pre požara. „Čelik je, naprotiv, odličan materijal koji provodi toplotu“, kaže on i dodaje da ako temperatura dostigne hiljadu stepeni, gubi svoju nosivost.
Budući gradovi
Ukazujući na mnoge savremene primere tradicionalnih drvenih konstrukcija otpornih na zemljotrese, poput univerziteta i javnih zgrada, Bilgili ističe da se tradicionalne gradnje, koje su već deo turske kulturne baštine, mogu lako nastaviti i u zemlji.
„Škola ‘Simone de Beauvoir' izgrađena je da proizvodi 50 posto javnih zgrada od prirodnih materijala u Francuskoj. Takođe, opština Amsterdam se obavezala da će do 2025. godine 20 odsto ukupne građevine napraviti od drvnog materijala kako bi se smanjila emisija ugljenika u građevinskom sektoru. Osim toga, u Norveškoj je izgrađena drvena zgrada Mjosa Lake Tower od 85,4 metra”, dodaje ona.
U ruralnim područjima gradova, na primer, u selima Beykoz, Sile i Catalca u Istanbulu, tradicionalni građevinski materijali takođe mogu biti potrebni za očuvanje prirodne okoline. U područjima kao što su Bešiktaš, Sarijer, Uskudar i Bejkoz i danas postoje drvene konstrukcije, ali se ne smatraju čudnim, kaže Bilgili. „Arhitektonsko obrazovanje koje će naši ljudi i građani steći u osnovnoj školi postepeno će oblikovati njihove sklonosti i stil života“, kaže ona.
